Lisanslı Depoculuk

1.     Lisanslı depoculuk sistemi nedir ?

• Depolamaya uygun nitelikte ve  standardize  edilebilmesi  mümkün  olan tarım ürünlerinin sınıf ve  kalitelerinin yetkili   sınıflandırıcı    olarak isimlendirilen  laboratuvarlarca   belirlenmesini,
• Modern altyapıya sahip sağlıklı ortamlarda depolanmasını,
• Bu ürünlerin ticaretinin ürünün mülkiyetini temsil eden ürün senetleri vasıtasıyla; uluslararası alanda da faaliyet      gösterebilecek  nitelikteki        ürün  ihtisas  borsasında  yapılmasını  öngören     bir   sistemdir.

2.   Lisanslı depoculuk sistemindeki aktörler kimlerdir ?

• Üreticiler, tacirler, sanayiciler, aracılar ve bunların yanı sıra bankalar, sigorta şirketleri ve yatırımcılardır.

3.   Sisteme konu ürünler hangileridir?

• Hububat, Baklagiller, Yağlı Tohumlar, Pamuk, Fındık, Zeytin, Zeytinyağı, Kuru Kayısı, Buğday, Arpa, Çavdar, Yulaf, Mısır, Çeltik, Pirinç, Mercimek, Nohut, Fasülye, Bezelye, Ayçiçeği, Antep Fıstığı, Kuru Üzüm, Kuru İncir

4.   Lisanslı depoculuk sisteminin hedefleri nelerdir?

Lisanslı depoculuk sistemi ile;

1-Hasat dönemlerinde tarım ürünlerindeki arz yığılması nedeniyle oluşan fiyat düşüşlerinin önlenmesi ve piyasanın dengelenmesi,

2-Özellikle finansman sıkıntısı çeken küçük çiftçiler ile ürün sahiplerinin, lisanslı depolara verdikleri ürünleri karşılığında aldıkları ürün senetleri aracılığıyla bankalardan kredi ve finansman sağlamaları,

3-Tarım ürünleri ticaretinin herkesçe kabul gören standartları belirlenmiş ürünler üzerinden yapılması, kaliteli üretimin teşvik edilmesi, güvenli bir piyasanın oluşturulması,

4-Tarım ürünleri ticaretinin kayıt altına alınması,

5-Ülkemizde halihazırda uygulanmakta olan tarım reformunun başarılması ve tarım ürünleri ticaretinde özel sektör katılımının artırılması,

6- Üretimde ve fiyatlandırmada Devlet müdahalelerinin asgariye indirilmesi, bu alana yönelik yapılan yüksek harcamalardan önemli tasarruf sağlanması, serbest piyasa ve fiyat oluşumunu bozan müdahalelerden uzaklaşılması,

7-Tarım ürünleri üreticileri açısından kolay pazarlanabilen, iyi muhafaza edilen ve nakliye masrafları en aza indirilmiş bir sistemle istikrarlı ve daha yüksek bir gelir seviyesi elde edilmesi,

8-Yatırımcılar için dövize, altına, hisse senedine, faize ve benzerlerine alternatif yeni bir yatırım aracı sağlanması,

9-Ürün ticareti ile uğraşan tacir ve sanayicilerimizce, kalitesi bilimsel kriterlere göre belirlenmiş ve fiyat istikrarı sağlanmış ürünlerin kolayca temini,

10-Tarım ürünlerinin, fizikî mal ve numune gösterilmesine ve teslimine gerek olmaksızın ürün senetleri veya elektronik ürün senetleri aracılığıyla ticaretinin yapılması,

11-Standardı belirlenmiş ürün ve lisanslı depo sistemiyle tarım ürünlerinde vadeli işlem ve opsiyon piyasalarına geçilmesi,

12-Ürün depolanması, bankacılık ve sigorta sektörü açısından yeni iş alanlarının oluşturulması, 13- Ülkemizin yakınında bulunduğu Orta Doğu, Balkanlar, Türkî Cumhuriyetler ve Asya coğrafyasındaki tarım ürünleri ticaretinde de önemli rol üstlenmesi ve pay sahibi olunması, hedeflenmiştir.

5.   Ürün ihtisas borsası/borsaları nedir?

• Lisanslı depoculuk sistemi kapsamındaki tarım ürünlerinin fiziki veya elektronik ortamlarda alım satımına aracılık eden,
• Gerek ürünlerin fiziki olarak, gerekse ürünü temsilen lisanslı depo işletmelerince çıkarılan ürün senetlerinin ve alivre sözleşmelerin ticaretine aracılık eden,
• Yeterli alt yapı ve elektronik donanım ile mali alt yapıya sahip olan,
• Faaliyet alanı bölgesel, ulusal veya uluslararası olabilen,
• Bakanlar Kurulunca kuruluş izni ve Bakanlığımızca faaliyet izni verilen, anonim şirket şeklinde faaliyette bulunacak kuruluşlardır.

6.   Ürün ihtisas borsasının görev ve sorumlulukları nelerdir?

• Alivre sözleşmeler ile lisanslı depolarca düzenlenen kıymetli evrak hükmündeki ürün senetleri ve ürünü temsil eden benzer senetlerin alım satımı ve rehini gibi işlemlerin ürün ihtisas borsalarında kontrolü ve tescili zorunludur. Borsada tescil gerçekleşmedikçe ürün mülkiyeti başkasına devredilemez.
• Ürün senetlerine ilişkin; alım satımın tescili, devir ile bedelinin ödenmesi, alıcı ve satıcı ile üçüncü şahısların haklarının korunması, yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve alım satıma ilişkin diğer hususlar, borsanın sorumluluğunda olup, bu işlemlerden dolayı doğan zararlar borsa tarafından tazmin edilir.

7.   Ürün İhtisas Borsasının sağlayacağı faydalar nelerdir?

• Mudiler ürünlerini, yakın çevrelerindeki sınırlı sayıdaki tüccara satmak zorunda kalmayacak, çok sayıda alıcının oluşturacağı rekabetten yararlanabilecektir.
• Çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu, fiyatın objektif olarak oluşabildiği bir piyasa oluşacaktır. Ürünler, elektronik ürün senetleri vasıtasıyla elektronik ortamda el değiştirebilecektir.
• Sanayiciler işletmelerinin ihtiyacı olan ürünleri kısa zamanda kolayca tedarik edebilecektir. Ülkemiz, bölgede tarım ürünleri ticaretinin merkezi konumuna gelebilecektir.
• Ürün senetleri; altın, döviz, hisse senedi gibi alternatif bir yatırım aracı haline gelecektir.
• Ürün senetleri, faizsiz yatırım araçları olmaları nedeniyle, özellikle Ortadoğu sermayesi tarafından talep görebilecektir.
• Mevcut ticaret borsaları, ürün ihtisas borsasının acentesi olmalarına imkan tanınmış olması itibariyle, bu borsanın bölgelerdeki temsilcilikleri olarak faaliyet gösterebilecektir.
• Gelişmiş ülkelerde tarım ürünleri ticaretinde yaygın biçimde kullanılan vadeli işlem araçları, ülkemizde de yaygınlaşabilecektir.

8.   Sistemin güvence mekanizmaları nelerdir?

• Rizikolara karşı sigorta (Depolar ile bu depolara konulan ürünlerin rizikolara karşı sigorta ettirilmesi zorunludur.)
• Teminat (Depolama kapasitesinin ürün rayiç bedelinin en az %15'i oranındaki teminatın tazmin fonu adına ve lehine düzenlenmesi zorunludur. )
• Borsanın sorumluluğu (Ürün senetlerinin alım satımına ilişkin hususlar (tescil, devir, bedelin ödenmesi, üçüncü şahısların haklarının korunması, yükümlülüklerin yerine getirilmesi gibi) borsanın sorumluluğundadır. Bu işlemlerden doğacak zararlar borsa tarafından tazmin edilir.)
• Bakanlığın gözetim ve denetimi (Lisanslı depolar, yetkili sınıflandırıcılar, ürün ihtisas borsaları ile kanun kapsamında faaliyet gösteren diğer kişi ve kuruluşlar Gümrük ve Ticaret Bakanlığının gözetim ve denetimine tabidir.)

9.   Ürün senedi nedir ve nasıl kullanılır?

• Bir ürünün lisanslı depo işletmesine teslim ve kabul edilmesi halinde, söz konusu ürün için ürün senedi düzenlenir. Teslimat sırasında ürün senedi dışında düzenlenen tartım makbuzu ve delil niteliğini haiz benzer belgeler de ürünün mülkiyetinin ispatında kullanılabilir.
• Ürün senedi veya delil niteliğini haiz diğer belgeler; ürünün aynı miktar, cins, sınıf ve kalitede mudîye geri verilmesini garanti eder ve bu teslim satış değil vedia (emanet) anlamındadır.
• ELEKTRONİK ÜRÜN SENEDİ, tarım ürünlerinin lisanslı depoya tesliminde, lisanslı depo işletmesince bu ürünleri temsilen basılı ürün senetleri hükmünde olmak üzere oluşturulan bir elektronik kayıttır.
• Lisanslı depo işleticisi, mudînin talebi üzerine, hukuken geçerli bir mazereti olmadıkça gecikmeksizin ürünü teslim eder. Ürünün tesliminde bu ürüne ait ürün senedini geri alır ve iptal eder.

10.    Ürün senetleri nasıl kullanılır?

• Lisanslı depolara ürünlerini tevdi eden ve bunun karşılığında ürün senedini alan mudiler, diledikleri zaman ellerindeki ürün senetlerini ürün ihtisas borsasında veya bu borsa faaliyete geçinceye kadar yetkilendirilen ticaret borsalarında satabilmektedir. Tacirler ve sanayiciler ise ihtiyaç duydukları miktar ve kalitedeki ürünleri ürün senetleri vasıtasıyla tedarik edebilmektedir.
• Mudilerin ellerindeki ürün senetlerini satmak yerine teminat olarak göstererek karşılığında kredi kullanma imkanı da bulunmaktadır.
• Mudi lisanslı depo işletmesinden ürününü geri almak istediğin de lisanslı depo işletmesinin hukuken geçerli bir mazereti olmadıkça gecikmeksizin ürünü teslim etme zorunluluğu bulunmaktadır. Ürünün tesliminde bu ürüne ait ürün senedi lisanslı depo işletmesince geri alınmakta ve iptal edilmektedir. Ayrıca, lisanslı depo işletmesi, ürün senedini düzenleyen ve ürün senedi defterini tutmakla yükümlü olan taraftır.

11.    Elektronik ürün senetlerine ilişkin hukuki işlemler nasıl yürütülmektedir?

• Elektronik ürün senetlerine ilişkin yasal düzenleme TÜLDK md.15/4'te yer almaktadır ve 12/11/2011 tarihli ve 28110 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği yürürlüğe konulmuştur. Bu Yönetmelikte, elektronik ürün senetlerinin oluşturulmasını sağlamak, bu senetlere bağlı tüm hak ve yükümlülükler ile işlemleri ilgili taraflar itibariyle kayden izlemek amacıyla bir anonim şirketin elektronik kayıt kuruluşu olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca yetkilendirilmesi öngörülmüştür. Yetkilendirilen elektronik kayıt kuruluşu tarafından bir elektronik sistemin oluşturulması ve elektronik ürün senetlerine ilişkin tüm hukuki işlemlerin bu elektronik sistem üzerinden yapılması hüküm altına alınmıştır.

12.      Kira desteğinin miktarı ve destek verilecek ürünler nelerdir?

• Bakanlar Kurulu'nun 2014/6849 sayılı 'Tarımsal Ürünlerin 5300 Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu Çerçevesinde Lisans Alarak Faaliyet Gösteren Depolarda Muhafaza Edilmesi Halinde Kira Destekleme Ödemesi Yapılmasına İlişkin Karar' başlıklı ek kararında;
• Buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, çeltik, pirinç, mercimek, nohut, fasulye, bezelye ve ayçiçeği için 3 TL/ton/ay, pamuk için 7/TL/ton/ay ile fındık, zeytin, zeytinyağı, kuru kayısı, antepfıstığı, kuru üzüm ve kuru incir için 10 TL/ton/ay' yi geçmemek üzere Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca onaylanacak kira ücretlerinin
• %50'si oranında kira desteği verileceği, bu desteğe ilişkin ödemelerin de lisanslı depo işletmelerine yapılacağı belirtilmiştir.

ÇİFTÇİ (Müstahsil)

Çiftçi tarlasından elde ettiği ürünü Tüccara satarak zirai kazanç elde etmiş ve lisanslı depoculuk faaliyetlerindeki ilk adımı atmıştır.

• Belgeleme: Çiftçi tarlasından elde ettiği ürününü Tüccar A'ya (Firmaya) Müstahsil Makbuzu Karşılığından teslim eder.
• Vergileme: Burada çiftçinin yaptığı teslim karşılığında Müstahsil Makbuzunda Gelir Vergisi Kanunu 94.maddesine göre gelir vergisi tevkifatı yapılır.
• Çiftçi, ürününü direk Lisanslı Depoculuk İşletmesine vergi kesintisine tabi olmadan teslim edebilir.

TÜCCAR A (Şirket/Mükellef )

Tüccar A çiftçiden almış olduğu ürünleri, kendi deposuna koyar ve bir süre beklettikten sonra veya kendi deposuna hiç koymadan doğrudan Lisanslı Depoculuk İşletmesine teslim eder.

• Belgeleme: Çiftçiden müstahsil makbuzu ile ürünleri teslim alınır. Yapılan bu teslim "vedia" hükmünde olup, Lisanslı Depoculuk İşletmesi tarafından kaydileştirme yapılır.
• Vergileme: Lisanslı Depoculuk İşletmesine yapılan teslim "Vedia" yani emanet olarak görüldüğünden burada mülkiyet değişimi veya hukuken bir teslim henüz yoktur.
• Depoya konulan ürün karşılığında Tüccar A ya bundan sonra kısaca ELÜS diyeceğimiz elektronik ürün senedi verilir. Depoya konulan ürünlerin depo kirası Tüccar A' ya ilk depoya teslim tarihinden itibaren ELÜS senedini elinde bulundurduğu süre içinde yansıtılır.

LİSANSLI DEPOCULUK İŞLETMESİ

• İşlemleri: Depo İşletmecisi teslim aldığı ürünlerin yetkili sınıflandırıcılar aracılığı ile analiz ve sınıflandırmasını yapar. Sınıflandırılan ürünler, evsafı bozulmayacak şekilde muhafaza edilmek üzere depolanır. Depo işletmecisi, ürün senedini düzenler ve ürün senedi defterini tutmakla yükümlüdür.
• Belgeleme: Depo işletmecisi, teslim aldığı ürünlerin karşılığında Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) oluşturur ve bunu ürünü teslim eden mudiye teslim eder. Ayrıca, ürün senetleri (ELÜS) sahiplerine ellerinde bulundurdukları ürün senetlerinin süresi boyunca depolama ve muhafaza hizmetleri karşılığında kira faturası kesmek zorundadır.
• Vergileme: Depo İşletmesi, mudilere düzenlediği kira faturaları karşılığında kurumlar vergisi ve KDV yönünden vergilendirilir. Burada şimdilik bir istisna söz konusu değildir.

BORSA (Pazar)

• Lisanslı depo işletmesince düzenlenen ürün senetleri burada kota ettirilir, ELÜS haline gelen ürün senetli yani kıymetli evraklar borsada alınır satılır. Ayrıca ELÜS lerin hareketleri borsalar aracılığı ile kontrol edilir. Borsaya kaydettirilmeyen ve borsada işlem görmeyen ELÜS lerin satışı mümkün değildir. ELÜS lerin mülkiyet devri ise borsada yapılır. Borsada yapılan alım satım işlemleri sonucu Vergi Usul Kanunu'nda (VUK) da fatura yerine geçen "ELÜS alım satım belgesi” düzenlenir.

TÜCCAR B (Şirket/Mükellef )

Tüccar A, kendisi gibi vergi mükellefi olan Tüccar B' ye ELÜS teslimi yapmış olup, söz konusu teslim ilk teslim mahiyetinde olduğundan özellik arz etmektedir.

• Belgeleme: Burada Tüccar A, Tüccar B'ye yaptığı ilk teslim için (ELÜS teslimi) VUK nun 452 Nolu Tebliğ gereği fatura kesmek zorunda değildir. ELÜS' ün borsa aracılığı ile satılması sonucu sistemden alınacak olan "ELÜS alım satım belgesi” VUK göre düzenlenmesi zorun bir belge olup, fatura yerine geçmektedir. VUK kanununda yapılan bu düzenlemeyle birlikte KDV mevzuatında bu düzenlemeye eşdeğer nitelikte henüz bir düzenleme yapılmadığından ilk teslim sayılan bu ELÜS tesliminde Tüccar A' nın Tüccar B'ye fatura kesmesi ve fatura üzerinde KDV Kanunu 13/ğ maddesine atıf yaparak istisnaya tabi bir teslim olduğunu belirtmesi yerinde olacaktır.
• Vergileme: Tüccar A nın depoya koymuş olduğu fiziki ürün karşılığında sahibi olduğu ELÜS' ü Borsa'ya kaydettirmek suretiyle ve Borsa aracılığı ile Tüccar B ye satması, ilk teslim sayılmaktadır. ELÜS' ün bu ilk teslimi ise, KDV Kanunu 13/ğ maddesine göre tam istisna olduğundan yine KDV kanununun 32.maddesine göre iade hakkı doğurmaktadır. Tüccar A, Tüccar B' ye yaptığı bu ilk teslim sonucu ELÜS' e konu olan malın depoya konuluncaya kadar ki aşamalarda yüklendiği KDV yi iade talep edebilecektir. Tüccar B ise kendisine yapılan bu teslim KDV den istisna olduğundan satıcıya KDV ödemeyecektir.

• Belgeleme : Memur Ahmet Yılmaz ise, yatırım amacıyla Tüccar B'nin elindeki ELÜS' ü borsada oluşan fiyat üzerinden satın almıştır. Bu işlemde de "ELÜS alım satım belgesi” düzenlendiğinden Tüccar B'nin memur Ahmet Yılmaz'a fatura kesmesine gerek yoktur.
• Vergileme: Tüccar B'nin memur Ahmet Yılmaz'a yaptığı bu teslim de KDV Kanunu 17/4-t maddesi gereği KDV den istisna edilmiştir. Ancak, söz konusu istisna kısmi istisna niteliğinde olup, yapılan bu teslim de ilk teslim olmadığından Tüccar B'nin yüklendiği KDV tutarları iade edilmeyecek, sadece indirim konusu yapabilecektir. Kısmi teslim niteliğinde olan ve fiyatı borsada oluşan bu teslim, Tüccar B'nin KDV beyanında özel matrah kısmında yer alacaktır (KDV 23/d maddesi).

• ELÜS' ü teslim alan memur Ahmet Yılmaz ise, ürün senedini elinde bulundurduğu süre içinde depo masrafını üstlenecek ve ürün senedini bir yatırım aracı olarak değerlendirerek istediğinde borsa üzerinden satabilecektir. Bu imkandan vergi mükellefi olmayan her vatandaş yararlanabilecektir. Vergi mükellefi olmayan Ahmet Yılmaz'ın ürün senedini satması halinde düzenlemesi gereken bir belge yoktur. Borsada "ELÜS alım satım belgesi” düzenlenmesi yeterlidir. Ayrıca satıştan dolayı elde edilen kazançlar da Gelir Vergisi Kanunu'nun Geçici 76.maddesine göre 31.12.2018 tarihine kadar istisna edilmiş olup, söz konusu satıştan doğan kazançlar diğer gelir unsurlarından dolayı Gelir Vergisi Beyannamesi verilse bile bu beyannameye dahil edilmeyecek veya sadece bu kazançtan ötürü gelir vergisi beyannamesi verilmeyecektir.

İMALATÇI / TÜCCAR (Şirket, tüccar, fırıncı vb.)

• Belgeleme: Fırıncı mükellef, hammadde ihtiyacını gidermek amacıyla memur Ahmet Yılmaz'dan borsa aracılığı ile ELÜS ü satın almıştır. Burada fiziki olaran ELÜS e konu olan malın kendisi gerekli olup, satın almasındaki amaç bu ürünü artık fiziken kullanıma sokmaktır. Yapılan bu alım satım işleminde de "ELÜS alım satım belgesi” düzenlenecektir. Dolayısıyla fırıncının veya memurun herhangi bir belge düzenlemesine gerek yoktur. Ancak, KDV mevzuatında VUK na paralel bir düzenleme yapılmadığından fırıncı vergi mükellefinin bu alım işlemiyle ilgili olarak Gider Pusulası düzenlemesi ve bu gider pusulasında alıma konu olan KDV tutarını göstermesi yerinde olacaktır.
• Vergileme: Memur Ahmet Yılmaz' ın fırıncı mükellefe yaptığı bu ELÜS satışı yine KDV Kanunu 17/4-t maddesi gereği KDV den istisnadır. Gelir vergisi yönünden ise 31.12.2018 tarihine kadar istisnadır.

• Fırıncı mükellef, malı depodan çekmek istenmesi halinde, ürün senedi ile fatura ya da alıma ait diğer belgelerle birlikte lisanslı depo işleticisine başvurur. İşletici, senedin en son işlem gördüğü borsada oluşan değeri tespit eder. KDV tutarını bu değer üzerinden hesaplar ve alıcıdan tahsil eder. Karşılığında, “Lisanslı Depo İşleticileri İçin Katma Değer Vergisi Tahsilat Belgesi”ni en az bir asıl ve bir örnek olarak düzenleyip asıl nüshayı alıcıya verir. Belgede gösterilen KDV tutarı, lisanslı depo işleticisi tarafından sorumlu sıfatıyla beyan edilir. KDV mükellefi olan alıcı işleme ait KDV tutarını bu belgeye dayanarak indirim konusu yapabilir.

Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin aşama aşama işleyişi ile belgelendirme ve vergilendirme süreci özetlenmiştir. Görüleceği üzere, bu lisanslı depoculuk faaliyetlerinde son aşamada ELÜS ü elinde bulunduranların mükelleflerin fiziken ürünleri depodan çekinceye kadar ki tüm aşamalarda KDV istisnası ile birlikte gelir vergisi ve kurumlar vergisi istisnası getirilmiştir. ELÜS’ ün ilk tesliminde  ise KDV istisnası tam istisna olduğundan teslimi yapan mükelleflere (firma/şahıs) teslim dolayısıyla yüklenip, indirim yoluyla gideremedikleri KDV tutarları için KDV iadesi alma imkanı getirilmiştir. Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin ticaret hayatımıza getirdiği bir çok avantaj ve imkanlar mevcuttur. Bunlardan sadece bir kaçı;

1. Lisanslı depoculuk uygulaması sayesinde Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) aracılığı ile tarım ürünlerimiz artık yatırım enstrümanına dönüşmüştür.
2. Finansman  sıkıntısı çeken çiftçiler, lisanslı depolara verdikleri ürünleri karşılığında alacakları ELÜS aracılığı ile bankalardan kredi ve finansman sağlayabilmektedir.
3. Tüccarların ELÜS leri teminat olarak kullanarak, bankalardan kredi bulmak imkanı gelmiştir.
4. Tarım ürünleri alım satım faaliyetinde bulunan tüccarlar için depolama ve muhafaza faaliyetlerinde maliyet ve gözetim avantajları sağlanmıştır.
5. ELÜS ler sayesinde menkul kıymet haline gelen tarım ürünlerinin borsalar aracılığı ile sermaye piyasasında dolaşımı sağlanarak, yatırımcı ve tasarruf sahiplerine sunulabilen bir araç meydana getirilmiştir. Bu şekilde sıradan vatandaşlar da ELÜS alıp-satarak, tasarruflarını değerlendirebilmekte ve ELÜS lerin tabana yayılması sağlanmaktadır.
6. ELÜS ler milli ekonomiye ve bölgemizdeki diğer ülkelerle olan ticari ilişkilere çok büyük katkı sağlayacak potansiyele sahiptir.

 

Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin belgelendirme ve vergilendirme süreçleri özetlenmeye çalışılmıştır.